Gdy wierzyciel ma już orzeczenie sądowe z tzw. klauzulą wykonalności
Z pomocą komornika
Zanim rozpłynie się majątek dłużnika – Jak zabezpieczyć swoje roszczenia
SPOSOBY PROWADZENIA POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
GRZEGORZ PACUŁA
Wydanie przez sąd orzeczenia z klauzulą wykonalności to dla wierzyciela ważny moment; można zacząć egzekucję przeciwko dłużnikowi. Kierując jednak do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji, wierzyciel musi wskazać sposób, w jaki ma być ona prowadzona. Problem zaczyna się wtedy, gdy dłużnik nie ma już majątku albo w inny sposób próbuje utrudnić prowadzenie egzekucji. Jak się uchronić przed takimi praktykami?
Statystyka postępowań egzekucyjnych pokazuje, że około połowy z nich kończy się fiaskiem, a więc nieściągnięciem należnych wierzycielowi kwot. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w wydawanych przez komorników postanowieniach o umorzeniu egzekucji z powodu ich bezskuteczności. W tej sytuacji jedyną pociechą dla wierzycieli, wynikającą z wydania przez komornika takiego orzeczenia, jest możliwość zaliczenia takiej nieściągalnej wierzytelności do kosztów uzyskania przychodu.
W jaki sposób najczęściej działają dłużnicy, aby utrudnić prowadzenie egzekucji? Jakie są sposoby przeciwdziałania tym praktykom? Jakie kroki mogą podjąć wierzyciele, aby poprawić efektywność egzekucji? To najczęściej zadawane pytania przez posiadaczy orzeczeń sądowych z tzw. klauzulą wykonalności.
Przychodzi wierzyciel do komornika
Wierzyciel, kierując do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji, musi wskazać sposób, w jaki ma być ona prowadzona. Co do zasady komornik działa bowiem w granicach wniosku wierzyciela i nie podejmuje wobec dłużnika czynności egzekucyjnych, o których przeprowadzenie wierzyciel nie wnioskował.
Tak rygorystycznie rozumiana zasada związania komornika wnioskiem egzekucyjnym prowadzi czasami do paradoksalnych sytuacji – komornik nie zajmuje znanego mu z urzędu majątku dłużnika, bo nie ma stosownego wniosku wierzyciela (który z kolei nic o tym majątku nie wie). Na szczęście coraz częściej prymat bierze potrzeba zapewnienia efektywnej egzekucji i komornicy bądź to sugerują wierzycielom składanie określonych wniosków, bądź nawet bez nich podejmują pilne czynności egzekucyjne.
Gdzie szukać informacji o majątku dłużnika
Aby skutecznie przeciwdziałać pozbywaniu się przez dłużnika mienia mogącego w przyszłości stanowić przedmiot egzekucji, należy najpierw ustalić, jakim majątkiem on dysponuje. Pozyskanie informacji na ten temat można oczywiście powierzyć specjalistycznym wywiadowniom gospodarczym. Można jednak z podobnym powodzeniem, ale mniejszym kosztem zrobić to samodzielnie, korzystając z powszechnie dostępnych rejestrów.
Zapytaj urzędy, sprawdź w sądzie
Szukając potencjalnych nieruchomości dłużnika, należy wystąpić do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania/siedzibę dłużnika starostwa z zapytaniem o nieruchomości dłużnika, wykazując tzw. interes prawny w tym zakresie (np. załączając faktury potwierdzające wierzytelność).
Po uzyskaniu z urzędu informacji o ewentualnych nieruchomościach dłużnika i numerach ich ksiąg wieczystych trzeba wystąpić do prowadzącego księgę wieczystą sądu o nadesłanie odpisu z niej.
Szukając z kolei pojazdów zarejestrowanych na dłużnika, należy zwrócić się do właściwego urzędu gminy/miasta (wydziałów ewidencji pojazdów) z pytaniem o jego samochody. I tu konieczne jest wykazanie interesu prawnego w pozyskaniu tych informacji.
Szukaj w papierach
Aby natomiast ustalić rachunek bankowy dłużnika, wierzyciele w pierwszej kolejności powinni przejrzeć własną dokumentację finansową, tj. odszukać przelewy, jakie w przeszłości dłużnik wykonywał na konto wierzyciela. Dokumenty te wskazują bowiem rachunek bankowy dłużnika, z którego wpłynęły środki na rachunek wierzyciela. Informacji tej warto też szukać należy na stronach internetowych dłużników, na ich papierze firmowym czy w materiałach reklamowych. Można wreszcie ustalić konto dłużnika, dokonując u niego jakiegokolwiek zakupu i żądając wystawienia faktury, na której zwykle taki rachunek (numer) jest podawany.
Pamiętać też należy o tym, że komornik może zwrócić się do banków, urzędów skarbowych, ZUS z prośbą o udzielenie informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Może więc pytać o rachunki bankowe dłużnika. Szczególnie pomocne jest sięganie po dane posiadane przez urząd skarbowy i ZUS, gdyż instytucje te dysponują informacjami o aktualnych rachunkach bankowych dłużników, za pośrednictwem których opłacają oni podatki i składki na ubezpieczenie społeczne.
Nie zapomnij o KRS
Nieocenionym źródłem informacji o majątku dłużnika będącego spółką handlową są akta rejestrowe dostępne w oddziałach Krajowego Rejestru Sądowego, w którym dana spółka została zarejestrowana. W aktach tych przechowywane są m.in. bilanse, rachunki zysków i strat, sprawozdania zarządów, pod warunkiem że rachunkowość danej spółki jest prawidłowo prowadzona i wywiązuje się ona z obowiązków ujawniania tych danych wynikających z odrębnych przepisów.
SPOSOBY PROWADZENIA POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
1) Egzekucja z ruchomości – to najczęściej wybierany przez wierzycieli sposób egzekucji; ruchomości są bowiem powszechnie posiadanymi wartościami majątkowymi. W praktyce egzekucja taka dotyczy zwykle samochodów, sprzętu rtv i agd, mebli.
Przy egzekucji z ruchomości należy jednak pamiętać o tym, że samo ich zajęcie, a nawet późniejsza licytacja nie dają gwarancji zaspokojenia (choćby częściowego) należności wierzyciela. Dzieje się tak dlatego, iż do zaspokojenia wierzyciela dochodzi tylko w przypadku skutecznej sprzedaży danej ruchomości dłużnika, a nie na skutek samego jej zajęcia.
Musi się zatem znaleźć osoba, która zapłaci wskazaną w obwieszczeniu o licytacji cenę i dopiero wówczas pieniądze ze skutecznie przeprowadzonej licytacji trafiają do wierzyciela (po pomniejszeniu o należne komornikowi opłaty egzekucyjne). Jeżeli natomiast nie znajdzie się nikt zainteresowany nabyciem ruchomości dłużnika, to wierzyciel (jeżeli jest jedynym prowadzącym przeciwko dłużnikowi egzekucję) może przejąć niesprzedane w toku licytacji ruchomości na swoją własność. Wówczas na poczet ceny nabycia tych ruchomości zaliczona jest wierzytelność objęta egzekucją. Jeżeli np. wierzyciel ma należność w wysokości 10 000 zł i w toku licytacji komorniczych nie uda się sprzedać samochodu dłużnika o wartości 6000 zł, wówczas wierzyciel może to auto przejąć na własność za tę cenę. Spowoduje to, że o taką kwotę (pomniejszoną o opłaty egzekucyjne) zmniejszy się zadłużenie dłużnika. Przedmiotem dalszej egzekucji będzie już tylko ta mniejsza suma.
2) Egzekucja z nieruchomości – to najkosztowniejszy i najbardziej długotrwały sposób prowadzenia egzekucji. Koszty związane są z koniecznością powołania biegłego, który dokona opisu i oszacowania nieruchomości, a następnie z koniecznością zamieszczenia w prasie ogłoszeń o wyznaczonej licytacji nieruchomości.
Zarówno zaliczkę na biegłego, jak i na ogłoszenia w prasie wyłożyć musi wierzyciel, a odzyskanie tych kwot od dłużnika zależy – podobnie jak przy egzekucji z ruchomości – od powodzenia licytacji. W praktyce ten sposób egzekucji warto stosować tylko przy wierzytelnościach sięgających kilkudziesięciu tysięcy złotych i tylko wobec nieruchomości, które rokują ich sprzedaż. Odradzam prowadzenie egzekucji z udziałów w nieruchomości lub nieruchomości obciążonych pewnymi służebnościami, które czynią je nieatrakcyjnym obiektem dla potencjalnych nabywców.
3) Egzekucja z wierzytelności i praw majątkowych – obejmuje bardzo wiele różnych wierzytelności i praw majątkowych, spośród których najpopularniejsze to egzekucja z wynagrodzenia za pracę i egzekucja z rachunku bankowego. Dużo rzadsze są przypadki dokonywania egzekucji z wierzytelności wynikających z posiadania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, emerytury czy też wierzytelności o zwrot przez urząd skarbowy podatku dochodowego bądź podatku od towarów i usług, co w pewnych sytuacjach ma miejsce.
Do wszczęcia egzekucji z wynagrodzenia za pracę wymagane jest wskazanie przez wierzyciela pracodawcy, u którego zatrudniony jest dłużnik. Po zajęciu wynagrodzenia pracodawca musi przekazywać na konto komornika część poborów dłużnika, która nie jest zwolniona spod egzekucji, ewentualnie wskazać komornikowi, dlaczego nie może tego uczynić (np. dłużnik pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym).
Najdoskonalszym jednak sposobem egzekucji, bo przynoszącym najszybszy efekt, jest egzekucja z rachunku bankowego dłużnika. Aby mogła być wszczęta, wierzyciel musi wskazać komornikowi oddział banku, który prowadzi rachunek dłużnika; nie jest konieczne podawanie konkretnego numeru tego rachunku. Bank ma obowiązek przekazać komornikowi w terminie 7 dni zajęte na rachunku dłużnika środki lub ewentualnie wskazać, dlaczego nie może tego uczynić (najczęściej chodzić będzie o fizyczny brak środków na koncie).
Warto też pamiętać o możliwości zajęcia wierzytelności dłużnika wobec innych podmiotów z tytułu sprzedaży towarów bądź świadczenia usług. Jeżeli np. firma B nie płaci firmie A, wskazując jako przyczynę tego stanu nieuregulowanie przez firmę C przysługujących jej należności, to firma A może wystąpić do komornika, aby ten wystosował do firmy C pismo informujące ją o zajęciu wierzytelności firmy B. W konsekwencji firma C będzie zobowiązana spłacić swoje zadłużenie wobec firmy B na konto komornika, który następnie wpłaty te zaliczy na poczet zadłużenia firmy B wobec formy A. Wierzyciele dość często wiedzą o należnościach swoich dłużników wobec innych podmiotów (w polskich realiach jest to standardowy sposób tłumaczenia zatorów płatniczych). Warto zatem sięgać po tę możliwość prowadzenia egzekucji.